Teño unha casiña branca
N’a Mariña entre loureiros.
Teño paz e teño amor.
Estou vivindo n’o ceo.
Con estes conhecidos versos -inmortalizados anos máis tarde por outro ourensán de Bande-, Filomena Dato respostaba ao seu bo amigo Alejandro Pérez Lugín cando este lle perguntaba por que non quería ir vivir a Madrid, no marco dumha entrevista publicada o 24 de abril de 1912 no xornal La Voz de Galicia. A "interviú" coa que Lugín quixo sorprender á esquiva autora ourensá non ten desperdicio, nin polo contido nin polo estilo co que está redactada. Desde que Lugín colle un coche nos xardíns de Méndez Núñez, naquela manhá chuviosa de abril até a chegada ao pazo de Moruxo, onde a "boa, inxenua e noble" Filomena rexeita con graza a entrevista ao tempo que lle dá un caldinho de grelos, que "é gloria mesmamente".
Eses mesmos versos, que ben puideran formar parte de Follatos, (publicado 2 décadas na imprenta ourensá de Antonio Otero Moldes), son os que tres anos máis tarde selarían a historia de amor entre Carminha e Gerardo no remate de La casa de la Troya, umha das novelas máis lidas da literatura espanhola, escrita polo propio Pérez Lugín. Non quero procurar os paralelismos da relación entre Lugín e Dato cos protagonistas da Estudiantina, que nin me corresponde nin tenho conhecementos abondo para facelo. O que si esperta máis o meu interese é aquel eixe cultural das Marinhas, -feminino e feminista- no que confluían Emilia Pardo Bazán, Sofía Casanova, Fanny Garrido e á nosa Filomena Dato, eixe ao que ben poderiamos sumar -na súa periódica visita estival- ao propio Alejandro Pérez Lugín, quen acaba falecendo na mesma comarca e tamén no mesmo ano que a autora de Follatos.
Filomena Dato Muruais nace en Ourense o 26 de xullo de 1856, sendo a maior dumha familia de 3 irmás e 2 irmáns. Da súa vida privada, pouco se sabe, aínda que se tedes interese podedes consultar a interesante obra do investigador ourensán Fernando Román "Filomena Dato. A poeta galega de entre séculos", editado pola tristemente desaparecida Duen de Bux e que podedes atopar na libraría La Quinta, da rúa das Caldas. Medra intelectualmente na órbita de Lamas Carvajal e do Heraldo Gallego, onde talvez Filomena comece a forxar a súa personalidade desde o feminismo e desde o galeguismo, para se trasladar anos máis tarde ás Marinhas, onde se instala, mercede á súa irmá Aurelia e ao seu cunhado (delegado do goberno en Galicia) Juan César Patiño Pita da Veiga, no pazo de Moruxo, lugar no que permanecerá até a súa morte no ano 1926.