Subimos ou baixamos

Hai un algo [ou un moito] de rancio nese cansino costume de atribuirlle tópicos aos pobos da periferia peninsular. Casualmente case sempre proceden do mesmo lugar e casualmente tamén, inciden no feito parodiable dos mesmos; circunstancia que propicia a creación dumha división ficticia entre o rexio e o bufonesco através de contos, fábulas ou anécdotas.

Hai un par de días tiven ocasión de ler o artigo dun escritor ao que non frecuento hai anos por prescripción facultativa. A pesar disto, ao autor deulle por aterrar no TimeLine do meu Twitter (ese mundo odiosamente fantástico no que eu mesmo -válame Deus!- lle podería dicer ao propio  Albert Einstein que non ten idea de física e quedar tan ancho) e non saíu dalí até que o rato do meu portátil accedeu a abrir o contido do chío.


O caso é que caín na provocación de ler o artigo, que chegaba rodeado por umha aura de controversia (estratexia escollida polo autor), e puiden asistir ao relato dumha anécdota persoal que -ocorrida na capital do antigo Reino- afondaba no tópico galego por excelencia: aquel que fala de nós como un pobo que nunca sabe se sobe ou baixa e que adoita respostar as preguntas con novas interrogantes. Pouco importa se foi verdade ou simplesmente era froito da imaxinación/esaxeración do autor; o caso é que xa aburre o conto. Do mesmo xeito que aburriría a creación dun novo tópico que tildara de toutizos ou babecos (ou como di o noso himno, de “imbéciles i escuros”) a aqueles que non nos [queren] entender nin sequera cando lles falamos no seu idioma.

Non vou perder tempo en explicar que o xeito máis doado de saber se un galego sobe ou baixa na escaleira é mirarlle para onde ten o cú e para onde ten a cara, o que axudará a calquera persoa, por máis simples que sexa, a interpretar o sentido (que non a dirección, esa é moito máis obvia) que leva o individuo en cuestión. Tampouco vou lembrar a nobleza do territorio que lle deu a primeira língua á Coroa de Castela, amais do maior número de habitantes e tributos a dita Coroa (xunto a Valencia e aos reinos que hogano conforman Andalucía) até ben entrado o século XIX. Nin sequera vou entrar na historia de traizóns e abandonos que carga sobre as súas costas este reino (provincia, rexión, comunidade… chámelle o lector como máis excitación lle cause), feitos todos eles difícilmente imaxinables para un pobo que non tivera claro cara onde ía nin cara onde quería ir.

O que xa amola un pouco, e máis no caso do viaxado autor do artigo, é a análise desigual para os mesmos tópicos en pobos distintos. O versado escritor terá coñecemento -sen ningún lugar a dúbidas- da antiga tradición xudea do pilpul, método de estudo do Talmud e mesmo práctica habitual en centros culturais e de ensino, extremadamente respectada polo pobo xudeo e por todo o mundo. E parello a esta tradición, o costume xudeo -tamén presentado como tópico- de empregar novas preguntas como resposta. Neste senso, quero lembrar un chiste sobre os fillos de Iudá, que di:

- Por que os xudeos sempre respostades con outra pregunta?
- E por que non?

Sobre o humor e sobre a orixe de lendas, fábulas, contos e mesmo chistes tampouco vou falar nesta entrada, aínda que sería de interese contrastar o contido do citado anteriormente con aqueloutro sobre os galegos:

- Por que os galegos respostades sempre con outra pregunta?
- Quen?, Eu? Eu? Eu?… 

Os “chistes” enriba expostos falan de costumes semellantes, mesmo poderiamos colexir sen dificultade que se trata case do mesmo chiste (aínda que un deles estea adobiado con un toque de orgullo e o outro con un chisco de vergonha). Sobre o común destas tradicións, talvez poderiamos procurar nun pasado máis parello do que pensamos entre culturas imbricadas ao longo de varios séculos; o que xa non é tan semellante é a percepción nin a explicación do costume en cuestión. 

Procurando ao respecto, aínda non fun quen de atopar referencias sobre as dificultades de saber se un xudeu sobe ou baixa na escaleira. Que a tradición xudea é máis de preguntas ca de respostas ou que o obxectivo é chegar ao núcleo da verdade, son frases que fácilmente imos atopar cabo de calquera parodia ou anécdota sobre ese costume compartido que ás veces saca de quicio ao noso interlocutor. Mesmo no apartado máis crítico, podemos atopar a Israel Shamir desenvolvendo un interesante traballo arredor do síndrome de Hamán, sobre as minorías selectas, relacionado con este costume de respostar con preguntas. En calquera caso, obsérvase umha diferencia enorme entre o tratamento máis intelectual e respectuoso por umha banda e outro máis vulgar pola outra, que o único que procura é a risa fácil do lector.

Non quixera pensar que o Académico, autor do artigo que nos ocupa (e por quen sinto grande respecto intelectual), resposte ao perfil daquelas persoas que lle dan umha importancia superlativa á propia língua/cultura pero non lle conceden o mesmo respecto a calquera outra língua/cultura que non sexa a súa, o que me parecería -cando menos- contradictorio e decepcionante.